Een paar maanden geleden was er een workshop voor scheidingsspecialisten. In de rij achter ons zat een advocaat die van mening was dat het ouderschapsplan alleen maar heeft geleid tot nog meer conflicten en dat het aantal zaken waarover afspraken gemaakt moet worden in een ouderschapsplan tot een minimum moet worden beperkt. Afspraken op papier zijn voer voor gerechtelijke procedures. In de rij voor ons zat een pedagoge die van mening was dat goed doordachte afspraken eraan bijdragen dat er later minder gebakkeleid hoeft te worden.

Voorbarige conclusie

De vraag, afspraken vastleggen in een ouderschapsplan of juist niet, is inmiddels opgepikt in de media. Aangezwengeld door Ed Spruijt  (scheidingsonderzoeker aan de Universiteit van Utrecht): het ouderschapsplan zou tot een toename van vechtscheidingen met 15 % hebben geleid.  Deze conclusie, gebaseerd op een enquête onder scholieren, wordt door Elma Draijer in de Trouw van 6 maart aardig ontkracht. Uitspraken van twee groepen tieners worden vergeleken: een groep waarvoor de scheiding relatief lang geleden is en een groep waarvoor het kort geleden is.  De groep waarvan de ouders kort geleden gescheiden zijn heeft de meeste depressieve gevoelens. Komt dat omdat hun ouders gescheiden zijn in de periode waarin het ouderschapsplan verplicht was of is het logisch dat de pijn van de scheiding in het begin het ergst is? Maar de toon is gezet: een paar jaar geleden juichend ontvangen, nu rijp voor de prullenbak.

(G)een juridisch document

Onlangs zijn we door de Universiteit van Utrecht gevraagd om mee te doen aan een onderzoek naar de ervaringen van advocaten en mediators met het ouderschapsplan. Een eenzijdige doelgroep, die bevestigt waar het probleem volgens ons zit; het ouderschapsplan wordt in de eerste plaats gezien als een juridisch document, waarin je onder begeleiding van advocaten je rechten en plichten als ouders vastlegt. Zij zullen hun cliënten met name wijzen de juridische mogelijkheden en consequenties van afspraken Zo vraag je om problemen.

Pedagogen en coaches

Het ouderschapsplan is niet het probleem, maar de wijze waarop het tot stand komt. Het zou een document moeten zijn dat mensen helpt nadenken over de wijze waarop ze na de scheiding hun ouderschap vorm gaan geven. Bewustwording zou belangrijk moeten zijn: wat betekent een scheiding voor kinderen en hoe kun je daar als ouders een positieve bijdrage aan leveren? Het vastleggen dient er dan voor om je eraan te herinneren hoe het ook weer zat. Het opstellen van het ouderschapsplan zou in onze visie dan ook begeleid moeten worden door pedagogen, gezinscoaches, kindercoaches, die verstand hebben van kinderen en scheiden én die bekend zijn met de juridische context.

Eens of oneens?

Een ander minpunt van het eerder genoemde onderzoek is dat je ‘eens of oneens’ kunt antwoorden. Bij veel vragen dachten we: ‘dat ligt eraan’ en hebben we dus maar ‘niet eens en niet oneens’ ingevuld. Op basis van deze antwoorden is het onmogelijk om een genuanceerd beeld vormen van wat we nu precies van het ouderschapsplan vinden.  Het succes van het ouderschapsplan ligt aan de mate van conflict en de kwaliteit van de afspraken!

Groot conflict of valt het wel mee

Een ouderschapsplan helpt niet als ouders al in een gevecht beland zijn, waarin zij elkaar als schuldige, de kwade en de oorzaak van alle ellende aanwijzen. Een ouderschapsplan is onnodig bij ouders die nog goed kunnen overleggen en respectvol met elkaar omgaan (want die zijn er zeker ook). Het merendeel van de scheidende ouders zit in het midden: vol emoties, maar ook met goede bedoelingen. Een goed doorgesproken ouderschapsplan (wat betekenen de afspraken in de praktijk voor de kinderen en voor jezelf?) kan deze groep ouders een duwtje in de goede richting geven.

Kwaliteit van de afspraken

De concrete gevolgen van een vastgelegde afspraak, voor de ouders en voor de kinderen, moet goed worden doorgesproken alvorens het op papier vast te leggen.

Afgelopen week werden we gebeld door een vrouw, die de afspraken die gemaakt waren in het ouderschapsplan wilde aanpassen. Even later belde de man, die het niet nodig vond om die afspraken aan te passen, de vrouw moest gewoon meewerken aan de uitvoering ervan.

De afspraak waar het om ging, was de volgende: als  zij een oppas nodig hadden zouden ze elkaar als eerste vragen. Een afspraak die ten tijde van de scheiding misschien een wenselijke leek (“we doen het samen en we overleggen met elkaar”) blijkt na de scheiding geen goede. De kinderen zijn meestal bij de moeder: zij voelt zich gecontroleerd als ze hem de hele tijd moet inlichten als ze weg is en  hij voelt zich gepasseerd als er iemand anders op de kinderen past.

Slechte afspraak dus. Is het wel goed doorgesproken dat ‘samen de kinderen opvangen’ betekent dat je iedere keer met je ex moet overleggen als je ergens heen wil? En dat de kinderen iedere keer van huis/ouder moeten wisselen, aangezien je ex vast niet bij jou thuis komt oppassen? En dat wisselingen bij kinderen veel stress en onrust veroorzaken? Hier had je inderdaad beter niets vast kunnen legen, dan was het waarschijnlijk vanzelf gegaan.

Opvoeden is een dynamisch proces

Aan alle ouders moet heel duidelijk gemaakt worden dat het ouderschapsplan een dynamisch document is, dat aan verandering onderhevig is. Omdat de situatie anders uit kan pakken dan je dacht toen je ging scheiden, omdat de kinderen groter worden of gewoon omdat een afspraak niet blijkt te werken. Opvoeden is een dynamisch proces, het ouderschapsplan ook. Eens in de zoveel tijd evalueren dus. Met een mediator/opvoeddeskundige als ouders dat niet zelf kunnen.

Gemiste kans

We hebben het altijd vreemd gevonden dat een document dat er voor ouders en kinderen zou moeten zijn, opgesteld wordt in samenspraak met advocaten en juristen. Schoenmaker hou je bij je leest, zou je willen zeggen. Het opstellen van ouderschapsplannen zou samen gedaan moeten worden met mensen die verstand hebben van opvoeding en van kinderen in scheidingssituaties.

Tijdens een scheiding komen ouders er nauwelijks aan toe om zich in te leven in de pijn van hun kinderen. Ouders zijn over het algemeen terughoudend om hulp en ondersteuning te zoeken tijdens en na hun scheiding. Door advocaten de opdracht te geven het ouderschapsplan op te stellen en niet opvoedkundigen is een geweldige kans gemist.

Echtscheiding Nijmegen